Ocenianie kształtujące… z pewnością większość z was spotkała się z tym pojęciem w swojej karierze pedagogicznej. Dzisiaj postaram się Wam przybliżyć trochę podstaw, czyli czym właściwie jest ocenianie kształtujące i jakie podstawowe elementy składają się na nie, a następnie omówię, jak wykorzystuję ocenianie kształtujące na lekcjach 🙂

Spis treści:
1. Czym jest Ocenianie kształtujące?
2. Czy ocena kształtująca (opisowa), obecna np. w dziennikach elektronicznych Librus, to całość oceniania kształtującego?
3. Jak stosuję poszczególne elementy Oceniania kstałtującego na swoich lekcjach?

a) Cele lekcji w języku zrozumiałym dla ucznia
b) Kryteria oceniania/sukcesu – Nacobezu
c) Informacja zwrotna (ocena kształtująca)
d) Współpraca z rodzicami i uczniami
e) Pytania kluczowe
f) Techniki pytań, czyli jak zadawać pytania
g) Ocena koleżeńska
h) Samoocena ucznia

3. Plusy i minusy Oceniania kształtującego
4. Dodatkowe informacje, przydatne linki, źródła

1. Czym jest Ocenianie kształtujące?

Zacznijmy od samych podstaw. Czym właściwie jest Ocenianie kształtujące? Zgodnie z definicją pochodzącą z Raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD):

Ocenianie kształtujące to częste, interaktywne ocenianie postępów ucznia i uzyskanego przez niego zrozumienia materiału, tak by móc określić, jak uczeń ma się dalej uczyć i jak najlepiej go nauczać.

Przekładając powyższe “z polskiego na nasze”, Ocenianie kształtujące polega na pozyskiwaniu przez nauczyciela i ucznia w trakcie nauczania informacji, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się, aby:
• Nauczyciel modyfikował dalsze nauczanie,
• Uczeń otrzymywał informację zwrotną pomagającą mu się uczyć

Warto pamiętać, że Ocenianie kształtujące to pojęcie międzynarodowe. W Polsce jego popularyzacją i standaryzacją zajmuje się Centrum Edukacji Obywatelskiej na czele z Danutą Sterną, natomiast w Wielkiej Brytanii ideę oceniania kształtującego propaguje dr Dylan William. Ja w swoich lekcjach staram się korzystać z obu “szkół” OK i do tego wszystkich zachęcam!

2. Czy ocena kształtująca (opisowa), obecna np. w dziennikach elektronicznych Librus, to całość oceniania kształtującego?

Oczywiście, że nie! Ocena kształtująca, stosowana przez nauczycieli np. w dzienniku elektronicznym, jest tylko jednym z elementów OK. Mylące i skrajnie niepoprawne jest stwierdzenie, że to, co piszemy w dzienniku, to “ocena kształtująca” – jeśli chcielibyśmy być poprawni z postulowanym w Polsce nazewnictwem, to powinniśmy stosować termin “Informacja zwrotna”.
Więc skoro OK to nie tylko to, co piszemy w dzienniku… to czym ono jest?
Ocenianie kształtujące to cała metodyka nauczania oraz schemat lekcji, który modyfikuje klasyczny model zajęć aby dostosować go do nowych założeń. Składa się z wielu części składowych:

(mapa myśli wykonana dzięki aplikacji mindmeister.com, którą opisałem w artykule: Nieskomplikowane narzędzia TIK, które używam w swojej codziennej pracy – część 2)

3. Jak stosuję poszczególne elementy Oceniania kstałtującego na swoich lekcjach?

Wiedząc już czym jest ocenianie kształtujące, jak zastosować je na lekcjach w szkole? Poniżej opiszę to, jak ja używam elementów OK na swoich lekcjach (nie tylko języka angielskiego).

Poniżej omawiam:
a) Cele lekcji w języku zrozumiałym dla ucznia
b) Kryteria oceniania/sukcesu – Nacobezu
c) Informacja zwrotna (ocena kształtująca)
d) Współpraca z rodzicami i uczniami
e) Pytania kluczowe
f) Techniki pytań, czyli jak zadawać pytania
g) Ocena koleżeńska
h) Samoocena ucznia

a) Cele lekcji w języku zrozumiałym dla ucznia
Jednym z głównych elementów OK jest przedstawienie uczniom informacji o tym, czego się nauczą. Dobrą praktyką jest, aby na początku lekcji przedstawić uczniom cele lekcji (w języku uproszczonym, takim, który jest zrozumiały dla każdego z nich) a na końcu lekcji powrócić do tej listy i sprawdzić, czy wszystkie elementy zostały zrealizowane i w jaki sposób.
Cele lekcji można przedstawić ustnie (mówiąc o nich uczniom) lub pisemnie (pisząc je na tablicy, rozdając kartki do wklejenia do zeszytu lub pokazując cele na slajdach w prezentacji multimedialnej). Ja dla swojej wygody i zachowania wysokiego tempa pracy pokazuję i omawiam uczniom slajd, na którym są one wymienione.
Warto nadmienić, iż wg specjalistów zajmujących się OK to co prezentuję jest swoistym połączeniem celów lekcji z Nacobezu, które omówię poniżej.
Slajd z moimi celami lekcji wygląda na przykład tak:

Pisanie celów lekcji to dla mnie rutyna związana z przygotowywaniem się do danych zajęć. Stosuję je na każdych lekcjach planowych, ale też, jeśli jest taka możliwość, na zapowiedzianych wcześniej zastępstwach i innych zajęciach edukacyjnych. Na początku opanowanie przygotowywania takich slajdów wymagało odemnie dużo czasu, jednakże teraz opracowuję je bardzo szybko i sprawnie.

b) Kryteria oceniania/sukcesu – Nacobezu
Określenie kryteriów oceniania, czyli tego, co z danych zajęć edukacyjnych jest ważne z punktu widzenia wpisu w dzienniku, jest nieodłącznym elementem OK. Nacobezu wynika wprost z celów lekcji, dlatego też ja często niejednokrotnie nieświadomie, tak jak wspomniałem już wcześniej, łączę te dwa elementy na slajdach z celami.
Nacobezu można określić w formie zdań, równoważników zdań, lub listy.

Nacobezu można ustalić też z uczniami! Co więcej, dzięki takim ustaleniom możemy oddać im “pałeczkę władzy” i pozwolić ocenić siebie lub inne osoby! Opowiadam o tym poniżej, w podrozdziałach “Ocena koleżeńska” oraz “Samoocena“.

c) Informacja zwrotna (ocena kształtująca)
To właśnie jest znana niektórym nauczycielom z dziennika elektronicznego „ocena kształtująca”;
Informacja zwrotna może przyjąć formę ustną lub pisemną, a składa się ona z czterech elementów:
1) wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia,
2) odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia,
3) wskazówki – w jaki sposób uczeń powinien poprawić pracę,
4) wskazówki – w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej
Jak to wygląda w moich ocenach? Ano tak:

KARTKÓWKA – IRREGULAR VERBS 21-30
25/30, 83%
Bardzo dobrze poradziłaś sobie z odmianą czasowników nieregularnych. Problemem było dla Ciebie podanie poprawnej odmiany (lub tłumaczenia) czasownika [forgive], [feed], [get], [give], [come], dlatego uważaj na nie w przyszłości i w wolnej chwili powtórz je sobie w domu 🙂
Good job!

ARTYKUŁ – ZAD. 7/45
Twój artykuł był całkiem dobry, jednakże jest kilka rzeczy, nad którymi powinieneś popracować.
Mimo ciekawej treści i całkiem dobrze skonstruowanego rozpoczęcia, nie stosujesz akapitów do oddzielania części pracy (wstęp, rozwinięcie, zakończenie) – warto, abyś o tym pamiętał. Co więcej, w swojej pracy popełniłeś dużą ilość błędów, gdzie największym problemem było nie stosowanie przez Ciebie czasów przeszłych do opowiadania o przeszłości, lub używanie [Schumacher are] zamiast [Sch. is] – uważaj na takie błędy, bo utrudniają one zrozumienie tekstu!
Twoja praca w poprawny sposób zrealizowała polecenie, jednakże nie posiadała zakończenia – pamiętaj, aby pod koniec pracy podsumować swoje myśli i NIE dodawać nowych elementów opisu.
Jeśli będziesz uważać na błędy wspomniane przeze mnie powyżej, to Twoje prace będą z pewnością lepsze 🙂
PUNKTY MAT.:
Zgodność z poleceniem: 3/5 (Treść: 8, Forma: 2)
Spójność: 1/2
Zakres: 2/3
Poprawność: 1/3 (25x błędy językowe, 2x ortograf.)

PRACA KLASOWA – UNIT 6 (słownictwo i gramatyka)
36/61, 59%
Dobrze orientujesz się w nazwach produktów spożywczych, przypisując je d odpowiednich kategorii. Masz małe problemy z słówkami innymi niż produkty spożywcze, takie jak pojemniki, formy podania itp. dlatego warto, abyś je sobie powtórzył z użyciem podręcznika. Całkiem dobrze orientujesz się w rzeczownikach policzalnych i niepoliczalnych, jednakże czasem popełniasz błędy i źle je przyporządkowujesz. Masz duże problemy z określnikami ilości – nad tym musisz popracować.
Przejrzyj strony w podręczniku określone w zagadnieniach szczegółowych i zajrzyj na stronę www.ang.pl, a z pewnością Twoja wiedza ulegnie poprawie 🙂

d) Współpraca z rodzicami i uczniami
Ocenianie kształtujące wprowadzane w polskich szkołach powoduje swoisty paradoks – z jednej strony wprowadzamy innowację, która ma pomóc uczniowi w nauce i zrozumieniu nauczanych treści, z drugiej spotykamy się z oporem rodziców (opiekunów prawnych) naszych podopiecznych oraz samych uczniów.
Zadaniem nauczyciela jest uświadomienie uczniów oraz ich rodziców, że:
Uczeń – ocena kształtująca pomoże ci się uczyć
Rodzice (opiekunowie prawni) – dzięki ocenianiu kształtującemu możecie pomóc swojemu dziecku, możecie stać się jego sojusznikiem
Moim zdaniem. bez zrozumienia przez zainteresowane strony, że OK “nie gryzie” i ma na celu pozytywną zmianę w szkole, nie można z powodzeniem stosować go, dlatego właśnie bardzo ważnym jest “nauczenie” o korzyściach stosowania OK uczniów oraz rodziców (opiekunów prawnych).

e) Pytania kluczowe
Pytania kluczowe to:
– Pytania ukazujące uczniom szerszy kontekst, zachęcające ich do poszukiwania odpowiedzi, angażujące w naukę;
– pobudzenie wśród uczniów zainteresowania daną tematyką
Pytania kluczowe warto stosować na samym początku lekcji, aby “uruchomić” naszych podopiecznych do zdobywania nowych pokładów wiedzy.
Na przykład:
Jeśli tematem lekcji jest:
Everybody loves London! Lekcja kulturowa nt. Londynu.
To pytaniami kluczowymi mogą być:

1) Have you ever been to London? Do you know where it is?
Czy kiedykolwiek byłeś w Londynie? Czy wiesz, gdzie on jest?
2) Do you know any London landmarks?
Czy znasz jakieś miejsca charakterystyczne dla Londynu?

f) Techniki pytań, czyli jak zadawać pytania
Zadawanie pytań kluczowych, o których wspomniałem wcześniej, to nie jedyna technika używania ich w czasie lekcji.
Podczas zajęć warto stosować:
1) Pytania otwarte, wymagające zastanowienia;
2) Pytania, na które uczniowie odpowiadają w parach;
Zamiast podnoszenia rąk przez uczniów, nauczyciel (lub „ślepy los”) powinien wybierać tego, kto odpowie – dzięki temu unikamy sytuacji, gdy uczniowie bardzo aktywni zabierają chęć i zapał do pracy uczniom z większymi problemami lub po prostu takim, którzy są nieśmiali. Do ślepego losu można zastosować szpatułki laryngologiczne, na których przygotowujemy sobie wcześniej imiona i nazwiska naszych uczniów, lub aplikację na telefon (np. na Androida – Randomizer) lub po prostu pamiętając o tym, aby wybierać uczniów losowo 🙂

 (źródło obrazka: www.i-medyczny.pl)
Warto też, aby pozwalać uczniom na robienie błędów i poprawiać ich w sposób nieagresywny – błędy są znakiem, że nasi uczniowie się uczą: nikt nie urodził się bezbłędny!

g) Ocena koleżeńska
Oddajmy “pałeczkę oceniania” w ręce uczniów!
Jeśli:
1) Ustalimy z uczniami kryteria oceniania – (co oceniać?),
2) Określimy, w jaki sposób mają oni dawać informację zwrotną swoim kolegom lub koleżankom
To będą oni mieli możliwość uczenia się nie tylko tego, czego oczekujemy, ale również:
– kultury,
– taktu,
– hamowania negatywnych emocji,
– wyrażania własnego zdania
Kryteria oceniania można ustalać samodzielnie przed lekcją, można też zrobić tak, że nauczyciel podaje ‘główne’ kryteria, ale uczniowie mogą dodać kolejne. Ja ocenę koleżeńską stosuję często, w szczególności do prac nad wypracowaniami lub mówieniem. Przykładowe arkusze ocen, wypracowane z uczniami, wyglądają tak:

—-

h) Samoocena ucznia
Uczeń może też oceniać sam siebie!
Pozwólmy uczniowi ocenić:
1) ile się nauczył,
2) ile musi się jeszcze uczyć, aby osiągnąć wyznaczony cel
Samoocena może wynikać bezpośrednio z celów lekcji i tak właśnie ja ją stosuję.
Nie musi być ona wyrażana ustnie – dajmy uczniom szansę na zabawę z konwencją samooceny… stosując np. kolorowe kubeczki lub karteczki 🙂

Kolorowe kubeczki, które stosuję na większości swoich lekcji, można wykorzystać na dwa sposoby!
SPOSÓB PIERWSZY:
Zastosowanie kolorowych kubeczków do przeprowadzenia samooceny ucznia:
 Zielony kubeczek – wszystko rozumiem, osiągnąłem cel lekcji;
 Żółty kubeczek – nie jestem pewien, chyba potrzebuję to jeszcze przejrzeć / przećwiczyć;
 Czerwony kubeczek – nic nie rozumiem, nie wiem o co chodzi, pomocy!

SPOSÓB DRUGI:
Kubeczki można też wykorzystać do nadzorowania pracy grupy i łatwego wyłapania osób, które kończą szybciej pracę i potrzebują dodatkowego zadania:
 Zielony kubeczek – łatwe zadanie, jestem gotowy do odpowiedzi lub na dodatkowe wyzwania;
 Żółty kubeczek – zrobiłem zadanie, ale nie mam pojęcia czy dobrze;
 Czerwony kubeczek – pracuję, proszę nie przeszkadzać, potrzebuję więcej czasu

3. Plusy i minusy Oceniania kształtującego

a) Plusy:
– rozwija atmosferę sprzyjającą uczeniu się:
– trwale wzmacnia w uczniach poczucie ich wartości,
– zwiększa zaangażowanie uczniów w naukę,
– zachęca uczniów do samodzielności,
– stwarza uczniom warunki do współpracy,
– pogłębia u uczniów świadomość procesu uczenia,
– pozwala uczniom wziąć odpowiedzialność za własną naukę,
– pozwala uczniom zrozumieć, z czym mają problem i jak ten problem przezwyciężyć

b) Minusy:
– Zwiększony nakład pracy ze strony nauczyciela (przygotowanie celów lekcji w języku zrozumiałym dla ucznia, Nacobezu; dawanie – w formie ustnej i/lub pisemnej – informacji zwrotnej; przygotowywanie lekcji z uwzględnieniem nowych i trudnych elementów – „zaprogramowanie się” do używania w praktyce nowych strategii)
– Opór uczniów, rodziców i innych nauczycieli! Wielu ludzi jest niejednokrotnie przyzwyczajona do „klasycznego” schematu lekcji oraz otrzymywania/wystawiania tylko i wyłącznie ocen cyfrowych

4. Dodatkowe informacje, przydatne linki, źródła

a) Film „The Classroom Experiment” (część 1 dostępna na youtube z polskimi napisami):
–  https://www.youtube.com/watch?v=TacC0SUzA4g

b) Strony internetowe, prezentacje:
–  http://www.ceo.org.pl/pl/ok
–  http://www.pcdzn.edu.pl/publikacje/Niemiecki/OK.pdf
–  http://zsgh.bytom.pl/publikacje/okp.pps

c) Filmy szkoleniowe wydawnictwa Pearson (z możliwością uzyskania certyfikatu po rozwiązaniu quizu):
–https://www.pearson.pl/angielski/konferencje-szkolenia/filmy-szkoleniowe-385/jak-oceniac-wiedze-umiejetnosci-i-postepy-uczniow-3375.html

d) Grupa (na facebooku) zrzeszająca nauczycieli stosujących OK:
–  https://www.facebook.com/groups/ocenianieksztaltujace/

e) Nieodłączną pomocą w przygotowaniu tego artykułu były też wielokrotne dyskusje prowadzone z nauczycielami zrzeszonymi w grupach:
–  https://www.facebook.com/groups/nauczycieleangielskiego/
–  https://www.facebook.com/groups/NauczycieleJezykaAngielskiego/
–  https://www.facebook.com/groups/MetodykaJezykiObce/
–  https://www.facebook.com/groups/ocenianieksztaltujace/

Aktualizacja 27.02.2018

Rok temu przeprowadziłem szkolenie w szkole, w której pracuję, nt. Oceniania kształtującego. Poniżej załączam prezentację, z której można skorzystać (i którą można zmodyfikować) zgodną z opisanymi powyżej rzeczami. W stosunku do prezentacji ten artykuł jest odrobinę bardziej rozbudowany (na podstawie doświadczenia większego o rok), jednakże rdzeń pozostał ten sam 🙂
 Prezentacja w formacie PDF (nieedytowalna)
 Prezentacja w formacie PPTX (edytowalna)